“Bugüne kadar yaşamış en büyük matematikçi kimdir?” diye bir soru sorsanız, karşınıza uzun listeler çıkar. O listelerde Pisagor’u görürsünüz, Hypatia’ya rastlarsınız, Gauss ismi hafızaların bir yerinden yavaşça belirir. Ama fark edersiniz ki matematikçiler, fizikçiler kadar ünlenmiş değillerdir. Fizikte Nobel vardır; matematikte ise yoktur. Bu yüzden matematiğin Nobel’i sayılan Fields Madalyası ortaya çıkmıştır ama sorarım size: Kaç kişi bu madalyanın adını duymuş veya kime verildiğini merak etmiştir?

Matematik bir bakıma evrendeki en zor dildir. Bir fizikçi devasa laboratuvarlarda deneyler yapar, bir astrofizikçi kilometrelerce büyüklükte teleskoplarla uzayı inceler, bir parçacık fizikçisi yerin altında milyar dolarlık tünellerde veri toplar… Matematikçi ise sadece bir kâğıt ve bir kalemle, zihnin en derin labirentlerinde dolaşır. Ve biz çoğu zaman bırakın çözümü, daha sorunun kendisini bile anlayamayız.

Bu dili konuşan kişi sayısı azdır; gerçekten azdır. Bu yüzden “gelmiş geçmiş en iyi matematikçiler” listelerinde geçen isimleri pek tanımayız. Oysa hepsinin hikâyesi film gibidir. Ve o listedeki isimlerden sadece ikisi bugün hayatta. İşte bu iki kişiden biri, objektif değerlendirmelere göre yaşayan en dahi matematikçi kabul ediliyor. Diğeri ise—bence—çok daha ilginç bir karakter. Bu iki kişiden ikincisi aynı zamanda benim bu makalede anlatmak istediğim isim: Grigori Perelman, nam-ı diğer “Gizemli Grigori”.

Perelman’ın hikâyesini eşsiz yapan şey sadece zekâsı değil; zekâsını kullanma biçimi, problemlere yaklaşımı ve tüm bu başarıların ardından dünyayla bağını neredeyse tamamen koparması. Matematik tarihinin en önemli başarılarından biri olan Poincaré Varsayımı’nı çözerek adını ölümsüzleştirdi. Bu problem, Clay Matematik Enstitüsü’nün belirlediği Milenyum Problemleri arasında yer alıyordu:
Birch ve Swinnerton-Dyer Sanısı,
Hodge Sanısı,
Navier–Stokes Denklemi,
P vs NP,
Riemann Hipotezi,
Yang-Mills Teorisi ve Kütle Problemi
ve Poincaré Sanısı…

Bu problemlerin her biri bir kariyer gerektiriyor. Ömür verenler var, yine de çözemiyorlar. Andrew Wiles’ın “Bu problemlerin ne zaman çözüleceğini bilemeyiz; belki 5 yıl sonra, belki 100 yıl sonra” sözü matematik dünyasının acı gerçeğini özetliyor.

Yeni milenyuma böyle bir meydan okumayla girildi. Ve sadece bir kişi, yalnızca iki yıl sonra bu dev listeden bir problemi çözdüğünü dünyaya duyurdu: Grigori Perelman.

Hem de öyle büyük bir çözüm ki matematikçiler çalışmayı inceledikçe hayranlıkları daha da arttı. Ancak Perelman’ın hikâyesindeki asıl kırılma noktası bundan sonra başladı. Çünkü matematiğin Nobel’i olan Fields Madalyası’na layık görüldü ama ödülü reddetti. Yetmedi, çözüm için vaat edilen 1 milyon dolar ödülü de geri çevirdi. Tören salonunda yüzlerce bilim insanı arasında bir tek onun koltuğu boş kaldı. O, sahne ışıklarını değil sessizliği seçti.

Bu ilginç tavır, onun bir anda gizemli bir figüre dönüşmesine yol açtı. Hakkında doğru düzgün bir belgesel yok, kapsamlı bir biyografi yok, hatta net fotoğrafı bile yok denecek kadar az. Hayatta olup olmadığı bile zaman zaman tartışma konusu oluyor. Perelman adeta “ün” fikrine alerjisi varmış gibi davranıyor. Matematiği, kariyer için değil, gerçeğin peşinde olduğu için yapıyor. Onun için evren, sayılarla örülü bir düzen; matematik ise bu düzeni en saf haliyle anlamanın yolu.

Grigori Perelman, dünyanın en zor problemlerinden birini çözmesine rağmen kendisini alkışlamak isteyen insanlardan uzak durdu. Ödülleri, parayı, şöhreti reddetti. Belki de aslında en büyük meydan okuması buydu. Bugün hâlâ ne yaptığını, nerede yaşadığını, yeni bir problem üzerinde çalışıp çalışmadığını bilen neredeyse hiç kimse yok.

Ama şu kesin: Matematik tarihinin en sessiz insanı, belki de en gürültülü izlerden birini bıraktı. Sessizliğiyle bile dünyayı şaşırtmayı başardı.

İşte bu yüzden ona “Gizemli Grigori” demek hiç de abartı değil.